In Frankrijk dringt het tot mij door. De webdocumentaire is meer dan een documentaire die op internet te zien is. Het is een journalistiek genre in ontwikkeling. Dat werd me duidelijk toen ik Prison Valley bekeek, de bekroonde webdocumentaire van het Franse duo Dufresne en Brault. Naast een conventionele film over de gevangenisindustrie in de Amerikaanse staat Colorado, biedt Prison Valley ook interactieve mogelijkheden. Je kunt bijvoorbeeld discussies aangaan met andere online bezoekers, fotoreportages en statistieken bekijken over het onderwerp of je eigen video uploaden. Zo onstaat een genre dat het midden houdt tussen cinema, game, forum en infographic. Maar hoe innovatief is dat eigenlijk?
IJsblokjes
Als je nog nooit een webdocu hebt gezien, maakt de eerste keer best indruk. Vergelijkbaar met de sensatie van het binnengaan in een huis waar het licht op spraakherkenning aangaat en de koelkast je glas volgooit met ijsblokjes. Te gek. Totdat je je realiseert dat je het eigenlijk al eerder hebt gezien, maar in een andere context. Zo is het ook met Prison Valley. Alle toepassingen die je tegenkomt, ken je al of gebruik je zelfs dagelijks. Chat, uploaden van video, Twitter, hyperlink. Niks lekkers voor de geek.
Toch hoeft dat niet te betekenen dat de webdocumentaire niet vernieuwend is. Juist het samenbrengen van bestaande elementen kan een verassend nieuw fenomeen doen ontstaan. Denk maar aan de GSM, een baanbrekende uitvinding ook al bestonden de telefoon en draadloze communicatie allang. De vraag is dus of de webdocumentaire in staat is om een meerwaarde te creëren, door een goede mix van bestaande principes.
Een nieuwe manier van informeren
Een aantal Franse journalisten is daarvan stellig overtuigd . “Dit genre biedt de mogelijkheid om je op een nieuwe manier te informeren. En dus ook om de wereld op een nieuwe manier te analyseren”, schrijft bijvoorbeeld journalist Olivier Crou op webdocu.fr. Oftewel: niet alleen de informatie zelf bepaalt je blik, maar ook de manier waarop je je informeert. En daarin is de webdocumentaire vernieuwend. Want hij slaagt erin om twee uiteenlopende begrippen te verenigen: structuur en vrijheid. En dat is precies waar de hedendaagse mediagebruiker behoefte aan heeft.
De grootste informatiebron, het web, is een zootje. Proefschrift of broodje aap, het verschil zal Google worst wezen. Tot frustratie van veel internetgebruikers. Die zijn op zoek naar betrouwbare en relevante informatie, maar raken verstrikt in het chaotische web. “De surfer verlangt naar overzicht en structuur en dat is wat een goede webdocumentaire hem kan bieden”, aldus Olivier Crou.
Je zou de webdocumentaire kunnen vergelijken met een dvd met uitgebreid, multimediaal bonusmateriaal. In het geval van Prison Valley is het een dvd over het gevangeniswezen. Vanuit het hoofdmenu (hier vormgegeven als een motelkamer in Cañon City) kies je uit de verschillende opties: een stuk van de documentaire bekijken, een vraag stellen aan een personage uit de docu, of eerst wat achtergrondinformatie lezen over het rechtssysteem in Amerika. Na ieder ‘uitstapje’ keer je terug naar het menu, om van daaruit een andere weg in te slaan.
Naast een vorm die houvast biedt, heeft de webdocumentaire een gestructureerde inhoud. Alle informatie is tenslotte geselecteerd en vormgegeven door de makers. Dat wil niet zeggen dat de makers alle informatie zelf hebben opgesteld of dat die niet gekleurd is. De webdocumentaire is geen gesloten wereld. In Prison Valley leiden sommige links bijvoorbeeld direct naar de website van een Amerikaanse gevangenis. Maar alle informatie is relevant voor het onderwerp. Een groot verschil met de resultaten van zoekmachines. Die selectie scheelt tijd en frustratie en geeft structuur aan de informatieve zwerftocht.
Vrijheid
Teveel structuur maakt de mediagebruiker van 2010 dan weer recalcitrant. Hij wil niet alles voorgekauwd krijgen, maar ook zijn eigen hersenen laten malen. Hij wil zelf beslissen wat hij aan informatie binnenkrijgt en op welk moment. Die dubbele behoefte, aan structuur enerzijds en vrijheid anderzijds, hebben Dufresne en Brault met Prison Valley perfect aangevoeld.
Als kijker bepaal je zelf in welk tempo je de webdocumentaire doorloopt. Heb je even genoeg van criminelen en cipiers, dan log je uit. Zodra je opnieuw inlogt (via Facebook of Twitter bijvoorbeeld) ga je verder waar je gebleven was. Of wil je alleen de documentaire zien en heb je geen behoefte aan interactieve toeters en bellen? Kan ook. Journalist Olivier Crou typeert dit aspect treffend: “Met één poot vastgebonden, en toch vrij genoeg om zelf je dorst naar kennis te lessen”.
Achterhaald
Om de kijker van de webdocu een co-auteur te noemen zoals sommige schrijvers opperen, vind ik op dit moment te ver gaan. De interactieve mogelijkheden geven je enigszins die indruk, maar de onderliggende structuur ligt vast. De acties die je onderneemt hebben geen invloed op het verloop van de webdocumentaire. De Franse documentairemaker Rémi Lainé denkt daar ook zo over: “Ten diepste verandert de uitnodiging om te klikken, niets aan hetgene dat je ontdekt”. En dat is niet erg innovatief. Sterker nog, het is achterhaald als je het vergelijkt met de mogelijkheden van sommige games.
Neem de structuur van World of Warcraft, een online role-playing game dat nooit stopt of uitgespeeld is. In plaats van één vooraf bepaald perspectief kiest de speler bij de aanvang van het spel zelf zijn rol. Het verloop van het spel hangt af van de manier waarop het computerpersonage zich ontwikkelt. Sommige opdrachten kun je alleen uitvoeren door samen te werken met andere spelers. De uitkomst van zo’n quest beïnvloedt weer het vervolg. Deze organische structuur biedt mogelijkheden waar de ´interactiviteit´ van Prison Valley lullig bij afsteekt.
Dreumes
Dat de webdocumentaire nog maar een dreumes is, geven zelfs de grootste fans van Prison Valley toe. In welke richting dit genre zich nu verder zal ontwikkelen, hangt af van verschillende factoren. Natuurlijk spelen tijd, geld en technische kennis daarin een rol. Maar inhoudelijk dringt de vraag zich op hoe mensen zich in de toekomst willen informeren en wat ze daarbij van journalisten verwachten.
Wordt het bieden van structuur de belangrijkste journalistieke taak? Of zal de behoefte van de mediagebruiker naar vrijheid en invloed nog verder toenemen? Talloze ontwikkelingen in de media concentreren zich nu vooral op een van beide scenarios. Enerzijds ontwikkelt bijvoorbeeld de (bewegende) informatievisualisatie zich tot nieuwe sector. Daarin gaat het erom complexe informatie vereenvoudigd en overzichtelijk in beeld te brengen: structuur. Anderzijds duiken er onophoudelijk participerende, interactieve burgerjournalisten op die zowel op uitnodiging van de gevestigde media als uit eigen initiaitief hun licht laten schijnen op de wereld: vrijheid.
De webdocumentaire komt op mij over als een serieuze poging om de kwaliteiten van die twee principes te verenigen. En waar mogelijk aan de beperkingen van ieder apart te ontsnappen. Ook al heb ik nog een hoop vragen en kanttekeningen bij dit nieuwe genre, in die poging vind ik haar zeker vernieuwend. Wat vind jij?
Verdere informatie vind je in een artikel van Do Groen over webdocumentaires, op de belangrijkste Franse portaalsite over webdocumentaires (ook in het Engels) en in een artikel over de inhoud en technische kanten van Prison Valley (waarschijnlijk alleen in het Frans).
Volg Maria via Twitter: @themariagroot
Dit artikel is verschenen op www.denieuwereporter.nl op 21 september 2010 
Maria Groot 